Teknoloji ve Çocuk İlişkisi

Teknoloji, bilim ve sanattan uzak çocuklar yetiştirerek dünyayı değiştirmemiz mümkün değil, aksine bu kavramları bizden iyi anlayan ve doğru şekilde kullanan çocuklara ihtiyacımız var.

Teknoloji konusunda verilen kararları politika belirleyenlere ve şirketlere bırakmaya devam edersek halimiz yaman. Her yapı öncelikle kendi varlığını sağlama almak zorundadır. Çocuklarınızın çıkarını sadece siz koruyabilirsiniz ve bunu kendi kendilerine nasıl yapacaklarını onlara öğretebilirsiniz. Bunu yapabilmek için ne yaptıklarını anlamanız gerekiyor, bundan kaçışınız maalesef yok.

Örneğin sürekli “bilgisayar oynadığı” şikayeti ile bize gelen velilerin büyük bir çoğunluğu, çocuklarının bilgisayar başında ne yaptıklarını bilmiyorlar. Hangi yazılımı kullanıyor diye sorduğumuzda, “bilgisayar işte” demek, pek iyi bir cevap değil. Aslında konu çok karışık değil, dikkat etmeniz gereken şeyler şunlar:

1 – Tüketim / Üretim

Tabii ki, üretmek için tüketmek de gerekir ama bunun oranına dikkat etmek lazım. Saatlerce video izleyen bir çocuk, bir süre sonra kendine bir video kanalı açıp içerik üretmeye başlarsa, bu süreci doğru bir şekilde tamamlamış olur. Bu noktada önemli olan tüketimin, üretimi teşvik edecek şekilde planlanmasıdır.

2- Oyun / Oyuncak

Çocukların oynadıkları oyunların türleri de çok önemlidir. Katılımcı oyunları tercih etmemiz gerekir (minecraft, scratch oyunları vs.). Oyuncak, çocuğun kendi oyununu kurması için bir araçtır (Lego gibi oyuncaklar ama hazır model olanlar değil, en ucuz, kutu olarak satılan parçalar). Oyun ise kuralları belirli bir sistemdir. Oyunlardan ziyade oyuncakları tercih etmeniz daha yararlı olacaktır. Eğer oynanan oyun kurallara müdahele hakkı verecek şekilde tasarlandıysa, o da kısmen bir oyuncak sayılabilir.

3- Karmaşık / Basit

Bir alet, çocuğunuza robotik öğrettiğini iddia edebilir ama bunu gerçekten başarıp başarmadığını nasıl anlarsınız ? Profesyonel sistemlerin çoğu doğaları gereği karmaşıktır ve hemen öğrenmek kolay değildir (baskı devre yapıp elektronik öğrenmek gibi). Ancak konuyu aşırı basitleştirmek de yaşa göre iyi olmayabilir (iki üç parçayı birleştirdiğinde çocuğunuzu mucit ilan eden oyuncaklar).
Örneğin, 6-7 yaşındaki bir çocuk, Makey (Makey Makey değil) veya LittleBits ile elektroniğe başlayabilir. Zamanla breadboard ile kendi sistemlerini, hazır satılan elektronik parçalara ekleyebilir. Bir süre sonra Arduino’ya bağlayıp, kendi devrelerini tasarlayabilir ve profesyonelleşmek istediğinde bilmesi gereken herşeye hazır olacaktır. Bu hattı izleyen bir gencin, 14-15 yaşına geldiğinde, elektronik mühendislerine kök söktürebileceğine emin olabilirsiniz. Tabii ki, bu süreçlerin yanında ciddi şekilde araştırma becerilerinin de gelişmiş olması gerekmektedir.

Burada dikkat etmeniz gereken diğer bir konu ise, cihazın standart sistemlerin çok dışında bir şey önerip önermediğidir. Bunu o alanda uzman birine sorup öğrenebilirsiniz. Yani ileride işine yaramayacak çalışma metodları öğrenmesi çok iyi olmayabilir.

Aynı şey yazılımlar için de geçerlidir.

4 – Sosyal / Asosyal

Çocuğunuzun kullandığı yazılımın veya donanımın sosyal yapısı da çok önemli. 3 boyutlu yazıcıyı çocuğunuzun önüne koyup, “Hadi bakalım bize birşeyler üret!” demek çok doğru değildir. Thingiverse gibi siteleri kullanmasını desteklemek de önemlidir. Başkalarının tasarımlarını görmeli, kopyalamalı, değiştirmeli ve geri paylaşmalıdır. Scratch’in web sayfası üzerindeki sosyal yapı, en az Scratch yazılımının kendisi kadar önemlidir. Öğrenmek bileşik bir kavramdır; paylaşmak, kopyalamak, esinlenmek, eleştirmek, öğretmek, en önemli parçalarındandır.

5- Açık / Kapalı

Bir teknolojik cihaz eğer sadece tüketmek için tasarlandıysa, herhangi bir yeri bozulduğunda hatta sadece pilini değiştirmek için sizi tamirciye gitmeye zorlayabilir. Bu aslında çok mantıksız değil çünkü o bir araç , amaç değildir. Lakin bir cihazı öğrenmek, kurcalamak, cihaza hakim olmak için alıyorsanız; ufak tamirler yapabilmeniz, cihazı kendinize göre değiştirebilmeniz gereklidir. Bu durum, o ürüne gerçekten sahip olmanız anlamına gelecektir. Dolayısıyla çocukların kullandığı yazılımlar, hack edilmeye ve/veya tamir edilmeye açık olmalıdır (Android, Minecraft gibi).

6- Özgür / Özel

İşte bu çok önemli bir konu ama bu konuda bizler çok cahiliz. 20 yıl önce dijital dünya yeni şekilleniyordu ve bazı şeyleri kaçırdık. Yıllarca çeşitli firmaların yazılımlarını öğrenmeye çalıştık, bu yazılımların kurslarına gittik, sertifikalarını aldık, uzmanları olduk. Sonra bu yazılımların sahibi olan firmalar ya satıldı, ya kapandı ya da yazılımlarını değiştirme kararı aldı. Bize bunu dikte ettiler ve yılların emeği ciddi bir şekilde zarara uğradı.

Profesyonel hayatta özel yazılım ve donanım kullanılması çok normal. İşinizi en hızlı, en ucuz, en iyi yapmanız gerekiyor. Bunun aksini iddia etmek gerçekçi olmayabilir. Lakin çocuklara bunları öğretmek büyük bir hata olacaktır. 6 yaşında bir çocuğun öğrendiği yazılım özgür yazılım (FOSS, GNU/GPL), kullandığı donanım ise açık donanım olmalıdır. Aksi takdirde çok kolay manipüle edilecektir.

Çocuğunuza pahalı birşey aldığınızda doğru yaptığınızı düşünmeyin. Bu çok tehlikeli bir tuzak. Sanılanın aksine, özel yazılımlar ve donanımlar yaygınlaşma sorunu yaşadıkları için bir çok açıdan zayıf kalabiliyorlar.

Bunun aksi olan durumlar az da olsa var tabii ki. Henüz özgür yazılım geliştirilmemiş olan alanlarda özel yazılımları kullanmak zorunda kalabiliriz. Ayrıca özgür olmasa da, kulllanıcının özgürlüğünü önemseyen yazılımlar da var, bu yazılımların hakkını yememek gerekiyor, lakin sayıları sanılandan oldukça az.

Örneğin; bir firma benim yazılımımı kullanırsan ürettiklerini sadece benim web sitemde paylaşabilirsin, eğitimini vereceksen benim sertifikamı almak zorundasın, satacaksan, başka lisanslar devreye girecek ve daha fazla para vereceksin, sistemi hacklemen kesinlikle yasak, gibi tavırlar sergiliyorsa orada uzak durmak lazım.

Bu konu da çok basit değil ama dikkat etmemiz gereken bir konu. Çocuğunuzun yediği kekin içindeki kimyasalların türü ilginizi çekiyor ise, kullandığı yazılımın ve donanımın lisansları da çekmeli.

Umarız ki, bu kitap sadece çocuğunuza değil size de faydalı olur.
Yaşasın beraber üretmek! Yaşasın hata! Yaşasın merak!

Sevgiler,
Hakan Ataş & Bager Akbay

Bu yazı, 6+ yaş grubu için Abaküs Yayınlarından çıkan Çocuklar İçin Scratch İle Programlama kitabından alınmıştır.